Docenione zostały działania Polski w obszarze spełnienia wymagań we wdrażaniu programu REPLACE, który zakłada całkowite wyeliminowanie tłuszczów częściowo utwardzonych, które są głównym źródłem powstających przemysłowo tłuszczów trans (i-TFA), z zasobów żywności na całym świecie i zastępowanie ich olejami roślinnymi, z wyjątkiem olejów tropikalnych (palmowego i kokosowego).

Warto przy tym przypomnieć, że branża producentów margaryn już w latach 90. zaczęła wycofywać z produkcji tłuszcze częściowo uwodornione/utwardzone. Europejskie Stowarzyszenie Producentów Margaryn (IMACE) zbadało, że producenci margaryn przeprowadzili skuteczną reformulację swoich wyrobów - przeciętna zawartość tłuszczów trans w margarynach na rynku europejskim wynosiła już w 2017 r. zaledwie 1%.

Potwierdzają to również wyniki ogólnopolskich badań przeprowadzone w ramach projektu naukowego realizowanego przez Instytut Żywności i Żywienia (obecnie Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego PZH - PIB) oraz Zakład Medycyny Społecznej i Zdrowia Publicznego Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego. Badania wykazały, że margaryny miękkie odznaczają się najniższą zawartością izomerów trans wśród tłuszczów do smarowania pieczywa obecnych na polskim rynku.

Certyfikat dla Polski odebrali przedstawiciel Ministerstwa Zdrowia oraz przedstawiciel Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego PZH – Państwowego Instytutu Badawczego (NIZP PZH – PIB), podczas oficjalnej uroczystości w siedzibie WHO w Genewie.

„Izomery trans kwasów tłuszczowych (TFA, tłuszcze trans) są uznanym czynnikiem ryzyka chorób sercowo-naczyniowych, w tym m.in. niedokrwiennej choroby serca, udaru, a także cukrzycy typu II oraz szeregu innych pozakardiologicznych zaburzeń stanu zdrowia. Ich naturalnym źródłem jest mleko i mięso zwierząt przeżuwających, jednak to częściowo utwardzone tłuszcze roślinne wprowadzają do naszej diety dodatkowe ilości TFA i to zawartość tych ostatnich powinna być w żywności obniżana. Ich pobranie z diety powinno być tak małe, jak to jest możliwe do osiągnięcia w diecie, która zapewnia właściwą wartość odżywczą.” - mówi profesor NIZP PZH-PIB dr hab. n. farm.  Hanna Mojska.

W związku z ich niekorzystnym działaniem na zdrowie człowieka, Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) ogłosiła 6-stopniowy plan działań o akronimie „REPLACE”. Akronim „REPLACE” pochodzi od pierwszych liter głównych obszarów działania programu: Review, Promote, Legislate, Assess, Create, Enforce.

Polska podjęła działania w zakresie:

Review (Przegląd danych dotyczących głównych źródeł i-TFA w żywności oraz identyfikacja produktów, które są źródłem i-TFA w diecie). Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego PZH – PIB od wielu lat prowadzi badania naukowe, w tym analityczne, nad zawartością TFA w żywności.

Promote (Działania promocyjne). Szerokie informowanie społeczeństwa, w tym m.in. pracowników ochrony zdrowia, nauczycieli, przedstawicieli przemysłu nt. szkodliwego działania TFA na zdrowie człowieka i możliwości ograniczania ich zawartości w żywności i diecie, poprzez zastępowanie częściowo utwardzonych tłuszczów roślinnych olejami roślinnymi, z wyjątkiem olejów tropikalnych (kokosowy i palmowy). Działania te są prowadzone m.in. poprzez Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej, artykuły w czasopismach naukowych i popularnonaukowych, wykłady i prezentacje na konferencjach naukowych, szkolenia, rozpowszechnianie informacji o dostępności danych o zawartości izomerów trans kwasów tłuszczowych w żywności w e-Bazie.

Legislate (Działania legislacyjne). Obejmują obowiązujące w Polsce następujące przepisy prawne: Rozporządzenie Komisji (UE) 2019/649 z dnia 24 kwietnia 2019 r., które wprowadza maksymalną dopuszczalną zawartość tłuszczów trans innych niż te pochodzenia zwierzęcego, na poziomie 2 g/100g tłuszczu we wszystkich produktach spożywczych oraz Rozporządzenie Delegowane Komisji (UE) 2016/127 z dnia 25 września 2015 r., które wprowadza maksymalną dopuszczalną zawartość TFA na poziomie 3% całkowitej zawartości kwasów tłuszczowych
w preparatach do początkowego i w preparatach do dalszego żywienia niemowląt.

Assess (Ocena i monitorowanie). Prowadzone są badania analityczne zawartości TFA w wytypowanych produktach, a dane wprowadzane są do elektronicznej bazy danych zawartości izomerów trans w żywności (e-Baza), która jest na bieżąco aktualizowana. Obecnie w e-Bazie znajdują się dane dotyczące TFA dla blisko 1200 produktów spożywczych należących do 9 kategorii żywności. Badania są realizowane przez NIZP PZH – PIB.

Create (Rozpowszechnianie wiedzy) Realizacja inicjatywy z obszaru rozpowszechniania wiedzy o negatywnym wpływie TFA na zdrowie człowieka.  Aktualizowanie Norm żywienia dla populacji Polski, prowadzenie szkoleń nt. TFA, publikacja oryginalnych wyników badań.

Enforce (Egzekwowanie). Badania w ramach urzędowej kontroli i monitoringu żywności są koordynowane przez Główny Inspektorat Sanitarny.  Co roku badane są preparaty do początkowego żywienia niemowląt i preparaty do dalszego żywienia niemowląt oraz wybrane grupy produktów np. produkty typu fast food, wyroby cukiernicze, wyroby ciastkarskie, które mogą stanowić potencjalne źródło i-TFA w diecie. W latach 2004-2022 urzędową kontrolą i monitoringiem żywności w kierunku TFA objęto łącznie ponad 1200 różnych produktów spożywczych.

Opracowanie na podst. NIZP PZH-PIB